Over schaamte en het verlangen om er bij te horen

Als mijn vader ergens van kon genieten, dan was het wel vals zingen in de kerk. En niet zachtjes. Nee, luidkeels zodat de mensen in de rijen voor hem hun nek draaiden om te zien hoe het mogelijk was dat iemand zoveel noten kon missen. Als kind kon ik op zo’n moment wel door de grond zakken.

Schaamte. Dat ongemakkelijke gevoel dat start in je buik en zich binnen no time door je hele lijf verspreid. Dat gevoel dat je gezicht rood kleurt en maakt dat je wilt verdwijnen. Als kind schaam je je wellicht voor je ouders. Als je ouder wordt, schaam je je voor wie je bent of wat je doet. Waar komt dat gevoel vandaan en wat kun je er aan doen? Om deze vraag voor mezelf te beantwoorden moet ik terug in mijn persoonlijke geschiedenis.

Schaamte is de angst om buitengesloten te worden en ontstaat vaak in de cultuur waar binnen je opgroeit.

Een van mijn eerste herinneringen aan schaamte is toen ik elf jaar oud was. Terwijl ik stiekem gluurde naar de knappe mannen in de Wehkamp catalogus, realiseerde ik me dat mijn homoseksualiteit in strijd was met de normen en waarden in de Christelijke gemeenschap waarin ik opgroeide. Voor het eerst voelde ik een diepe afwijzing op identiteitsniveau.

Alles wat tot die tijd veilig en vertrouwd was geweest, was ineens onveilig. Als ik uiting gaf aan mijn gevoelens en emoties was ik niet meer welkom in de wereld die ik kende. Elf jaar en ik stond voor een van de moeilijkste keuzes in mijn leven. Trouw zijn aan mezelf of aan de kerk en mijn familie. Het maakte dat ik me intens verdrietig, eenzaam en verward voelde. En het enige wat ik op dat moment kon doen was vluchten naar mijn hoofd. Mijn gevoelens en emoties verbergen, om mezelf te beschermen. In mijn hoofd voelde het alsof ik controle had over wat anderen van mij zagen.

Mijn vader voelde zich ook vaak onbegrepen. Hij koos echter voor een ander overlevingsmechanisme. Hij was de schaamte voorbij. Het maakte hem niets meer uit wat anderen van hem dachten. Met provocerend gedrag creëerde hij een afstand in het contact met anderen. Iets wat ik als kind niet kon begrijpen. Het zorgde bij mij voor plaatsvervangende schaamte. Nu zou ik willen dat ik soms iets schaamtelozer kon zijn.

Als mens kiezen we onze eigen strategie om te overleven. Een strategie die op dat moment wellicht functioneel is om te voorkomen dat je wordt buitengesloten, maar op een later moment in de weg kan staan in het contact met anderen. Als trainer en coach help ik mensen om nieuwe keuzes te maken. En daarvoor is het noodzakelijk dat ik ook mijn eigen schaamte onder ogen kom. Zo was er tijdens mijn opleiding tot trainer de opdracht om een lied te zingen dat veel voor mij betekent.

Zingen. Ik. Dat vind ik ongeveer het spannendste dat er is. Ik heb namelijk geen gevoel voor ritme, kan geen teksten onthouden en ben als de dood voor afwijzing. Toch ga ik het aan. En zachtjes zing ik ‘Return To Innocence’ van Enigma. Mijn ogen ontmoeten de vriendelijke ogen van mijn studiemaatje. Ze moedigen mij aan om door te zingen. En terwijl ik doorzing, merk ik hoe mijn borst zich opent. Ik adem door de angst heen. Langzaam aan maakt de schaamte plaats voor opluchting.

Elke keer dat ik me schaam, word ik onbewust teruggebracht naar het gevoel dat ik niet goed genoeg ben. Of ik nu zing, een presentatie geef of iets doe wat ik spannend vind. Zodra ik de kritische ogen van anderen zie, wordt ik teruggebracht naar de angst om buitengesloten te worden. En het kind in mij wil er zo graag bij horen.

Schaamte en verlangen. Ze gaan hand in hand samen. De schaamte komt voort uit angst om niet te voldoen aan een norm die door anderen is opgelegd. En het verlangen om er bij te horen. Mag je jezelf zijn, ook als je niet voldoet aan die norm? De schaamte weerhoudt je om het verlangen te bereiken. Want zolang je jezelf niet ok vindt, is er altijd iets om je voor te schamen.

Vier tips om je schaamte aan te pakken

1. Heb geen oordeel over je schaamte Schaamte ontstaat vaak uit een norm die door anderen is bedacht. Jij bent ok zoals je bent. Als anderen moeite hebben met wie jij bent, dan zegt dit net zo goed iets over hen. Sta je gevoelens en emoties toe en wees mild voor jezelf.

2. Maak je schaamte bespreekbaar Zoek iemand bij wie jij je vertrouwd voelt. Vertel waar jij je voor schaamt. Door je schaamte uit te spreken, wordt het al minder zwaar. Groot kans dat de ander jouw gevoelens van schaamte herkent.

3. Ga op zoek naar het onderliggende verlangen Sta eens stil bij wat je schaamte je probeert te vertellen. Wat is je echte behoefte? Als je dit weet, kun je ook onderzoeken hoe je hier invulling aan kunt geven.

4. Geef niet toe aan je schaamte Schaamte staat plezier en spontaniteit in de weg. Als je toegeeft aan je angst, laat je de schaamte winnen. Ga je angsten niet uit de weg aan en ontdek welke prachtige wereld er achter de schaamte ligt.